 Ik heb al tijden gereedschap en materiaal om linoleum te snijden maar ben er eigenlijk nog nooit aan toegekomen. De laatste keer dat ik echt linoleum gesneden heb is al zeker 30 jaar geleden. Tijd voor een opfriscursus. Ik ga bijgaande foto als uitgangspunt gebruiken. Hopelijk inspireert dit artikel meer mensen om eens een keer linoleum te snijden. Het is eigenlijk een hele eenvoudige maar toch leuke techniek. |
 Ik vind de hele foto niet geschikt om met linoleum na te maken, hij is te vol. Ik kies ervoor om uit het plaatje een uitsnede te halen, en deze ga ik verder uitwerken. De uitsnede en het stuk linoleum dat ik ga gebruiken pas ik qua formaat meteen aan elkaar aan, dat geeft dan straks geen problemen. Zowel de uitsnede als het linoleum hebben een verhouding van 5:6. Mijn linoleum is 25 bij 30 cm. |
 Linoleumsnijden is een afdruk techniek. Bij afdruktechnieken is de afdruk over het algemeen gespiegeld. Ik wil mijn afdruk straks echter gelijk hebben aan het plaatje dat ik gekozen heb, daarom ga ik het plaatje meteen spiegelen voor ik het verder bewerk, dan kan ik dat niet meer vergeten. |
 Linoleum is een afdruk techniek waarbij je meerdere kleuren kunt gebruiken. Maar dit vergt wel enige oefening. De kleuren worden namelijk een voor een afgedrukt, en de afdrukken moeten exact over elkaar heen vallen. Ik ga het mezelf voor deze eerste poging niet te moeilijk maken, en maak een afdruk in 1 kleur. Mijn gekozen afbeelding moet ik dus omzetten naar een plaatje in slechts 2 kleuren. De achtergrondkleur, ofwel de kleur van het papier waarop afgedrukt wordt, wat meestal wit is, en de kleur van de inkt. Dat kan elke kleur zijn, zolang deze maar afsteekt op het papier waarop afgedrukt wordt. Ik ga het plaatje in Paint Shop Pro 9 bewerken totdat het naar mijn zin is. De handelingen die ik doe zijn echter heel algemeen en kunnen met heel veel tekenpakketten gedaan worden. Om te beginnen ga ik het contrast verhogen, zodat het verschil tussen bijvoorbeeld haar en huid wat groter wordt. |
 Paint Shop Pro heeft een hele leuke functie, "posterize". Hiermee kun je aangeven in hoeveel tinten een plaatje opgedeeld moet worden. Deze functie kan zowel op plaatjes in kleur als op plaatjes in grijstinten uitgevoerd worden, maar voor wat ik er mee wil moet ik het plaatje eerst omzetten naar grijstinten. In feite heb ik nu alleen nog maar zwart en wit in mijn plaatje, al is het nog niet geschikt voor linoleum. |
 Nu het plaatje in grijstinten is omgezet ga ik van de functie "posterize" gebruik maken. Ik kies als aantal tinten 2. Nadat de functie is uitgevoerd heb ik dus alleen nog maar zwart en wit in mijn plaatje. Dat is precies wat ik nodig heb om het om te kunnen zetten naar een linosnede. Ik ben alleen nog niet helemaal tevreden over de details. Ik kan nooit exact de details krijgen die ik wil, de ogen zijn bijvoorbeeld weggevallen. Dat is niet erg, ik heb een mooi uitgangspunt, en de details breng ik daar zelf weer in. |
 Ik combineer de zwart-wit uitwerking met de originele uitsnede. Je ziet bijvoorbeeld dat de ogen nu weer zichtbaar zijn. Ook heb ik iets meer contour om de wangen aangebracht, een kraagje omdat ik dat zo leuk vind, en een achtergrond van cirkels. Linoleum is een techniek waarbij er niet te grote weggesneden vlakken moeten zijn. Daar kan het papier namelijk weer ingedrukt worden, zodat je ongewilde inktvlekken op je afdruk krijgt. Een goede lino heeft een verhouding van ongeveer 50% tussen de uitgesneden delen en de niet uitgesneden delen. |
 Nu het ontwerp af is moet het overgebracht worden op het linoleum. Dat kun je vrij eenvoudig doen met het ouderwetse carbonpapier. Om ervoor te zorgen dat je ontwerp niet gaat schuiven op het linoleum tijdens het overbrengen, kun je het met punaises vastprikken op het linoleum. Prik gewoon door je ontwerp en het carbonpapier heen. Let er wel op dat je de punaisen op punten die straks weggesneden moeten worden prikt. Dat zijn dus de witte delen in je ontwerp. |
 Het ontwerp is overgebracht op het linoleum met behulp van carbonpapier. maar je ziet wel, erg veel contrast hebben die lijnen niet. Daarom moet je de lijnen nogmaals overtrekken met een watervaste stift in een goede contrasterende kleur. Ik heb hier een zwarte stift gebruikt. |
 Bij het overtrekken met zwarte stift kleur ik ook meteen de vlakken die in mijn ontwerp zwart zijn helemaal in. Alle zwarte delen laat ik straks staan en de rode delen worden met een linoleum guts weggesneden. Als ik nu de delen die moeten blijven staan goed aangeef, heb ik minder kans op fouten straks. |
 Als ik helemaal klaar ben, controleer ik nogmaals goed of ik geen delen ben vergeten zwart te maken. De rode delen worden weggesneden, en wat eenmaal weggesneden is, kan niet meer hersteld worden. Het is dus echt heel erg belangrijk om goed te controleren of de afbeelding zo is als ik wil. |
 Bij het gutsen van het linoleum moet ik af en toe goed kracht zetten. Tegelijkertijd is het belangrijk dat ik de controle over mijn snijhand niet verlies, en niet te ver door schiet. Linoleum snijden doe je altijd met de guts van je af. Je snijdt dus van je af en niet naar jezelf toe. De gutsen zijn erg scherp, en je kunt jezelf er lelijk aan verwonden als je in je hand of arm snijdt. Om makkelijker en veiliger te kunnen werken zijn er linosnijplanken te verkrijgen. Je ziet dat ik mijn linoleum hier ook op heb liggen. Ik heb mijn snijplank zelf gemaakt, dit is heel eenvoudig te doen. Op een plank van een handzaam formaat maak je horizontaal 2 latjes, een aan de bovenaan aan de bovenkant van de plank en een onderaan aan de onderkant van de plank. Het latje aan de onderkant steunt tegen de rand van de tafel, je linoleum steunt tegen het bovenste latje. Nu kun je goed gecontroleerd kracht zetten zonder dat je linoleum verschuift. |
 Het gutsen is nog wel een tijdrovend werkje. De meeste linogutsen worden in setjes geleverd van een houdertje en 5 verschillende formaten mesjes. Kies kleine gutsen voor precies werk, en grotere voor de grotere oppervlakken. Zorg voor goed licht, en snijd alleen de ongekleurde vlakken weg. In mijn geval zijn dat de rode vlakken. Het is af en toe makkelijk om je linoleum te draaien op de plank. Dat is geen enkel probleem. Kies steeds de positie waarin je het beste van je af kunt gutsen. |
<
 Nu het ontwerp af en uitgesneden is kunnen we met het echte afdrukken beginnen. Om af te drukken hebben we natuurlijk papier en inkt nodig. Ik gebruik blockprint inkt op oliebasis. Dat droogt wat langzamer zodat je rustig kunt werken. Daarnaast zijn wat poestdoeken wel handig. Soms blijkt na de eerste afdruk dat toch niet genoeg linoleum is weggesneden, dus houd je gutsen ook bij de hand. Om de inkt op het linoleum aan te brengen gebruik ik een smalle roller en een glazen plaat, en om de afdruk over te brengen op het papier een wat bredere roller. Natuurlijk hebben we ook het uitgesneden linoleum nodig. |
 Breng een klodder inkt aan op de glazen plaat. Hier heb ik zwart gebruikt, maar je kunt natuurlijk ook kleuren mengen. Over gewoon verschillende kleuren op je afdruk aan brengen. |
 Nadat ik de inkt op de glazen plaat heb aangebracht ga ik deze met de roller over de glazen plaat rollen. Nu komt er een mooie gelijkmatige laag op de roller. En deze laag ga ik weer overbrengen op het linoleum. |
 Rol de in-ge-inkte roller nu rustig over het linoleum. Houd de roller mooi vlak en probeer vooral bij de grotere vlakken het uitgesneden deel van het linoleum niet te raken. De roller moet geregeld weer opnieuw ingeinkt worden. |
 Let er op dat je ook de randjes van je ontwerp goed raakt. Door wat schuin over je linoleum heen te kijken, kun je aan de glans van de inkt zien of je overal voldoende inkt hebt aangebracht. De glans moet overal gelijk zijn. De doffere delen zijn niet voldoende ingeinkt. Ik gebruik hier trouwens gewoon A3 printer papier om op af te drukken. |
 Als alles goed is ingeinkt kun je voorzichtig het papier op het linoleum leggen. Leg het papier er in een keer op, en verschuif het dan niet meer. Met de bredere roller ga je nu in diverse richtingen over het papier heen. Druk goed, maar probeer de roller vlak te houden, en niet in de uitgesneden delen te duwen. Ga echt over alle stukken in meerdere richtingen heen. |
 Als je het papier overal goed hebt aangedrukt, haal je het in een beweging van het linoleum af. Begin bij een van de punten en trek het goed omhoog. De blockprint inkt op oliebasis droogt niet zo snel dus raak de afdruk nog niet aan. |
 Nou, daar is dan de eerste afdruk. Een mooi resultaat. Beoordeel je afdruk en kijk of je misschien nog ergens wat linoleum moet wegsnijden, en waar je eventueel de volgende keer het papier beter moet aandrukken. Voor elke afdruk moet je het linoleum opnieuw ininkten. |
 Als je niet zoveel plek in huis hebt, is een waslijn een ideale plek om je afdrukken te laten drogen. Gebruik bij voorkeur plastic knijpers, en laat de afdruk rustig een dag hangen. Nadat je klaar bent moeten alle materialen waar inkt op zit goed schoongemaakt worden. Je kunt dit het beste met geurloze terpentine doen. Dat stinkt het minste en is ook het minste belastend voor je gezondheid en het millieu. WIl je later nog meer afdrukken maken, dan kan dat gewoon. Je begint dan gewoon weer op pagina 3 van dit artikel. Veel plezier. |